Economic Development Measurements / Problems ( आर्थिक विकासाच्या मापनातील अडचणी / समस्या )

आर्थिक विकासाच्या मापनातील अडचणी समस्या

Economic Development Measurements / Problems 

आर्थिक विकासाच्या संकल्पनेनुसार एखादे राष्ट्र विकसीत , विकसनशील किंवा अविकसीत आहे . हे ठरविता येते . त्यासाठी आर्थिक विकासाचे अचुक व काटेकोरपणे मापन करणे आवश्यक असते . परंतु खरोखरच आर्थिक विकासाचे काटेकोरपणे मापन करता येते का ? या प्रश्नाचे उत्तर नकारात्मकच द्यावे लागेल . कारण आर्थिक विकासाचे मोजमाप करण्यात अनेक अडचणी आहेत . त्यापैकी प्रमुख अडचणी पुढीलप्रमाणे आहेत . 

१ ) राष्ट्रीय उत्पन्नाचे चुकीचे मापन :

 राष्ट्रीय उत्पन्नाचे वरुन दोन राष्ट्राची तुलना करुन विकासासंबधीचे निष्कर्ष काढले जातात . राष्ट्रीय उत्पन्नात वाढ झाली तर देशातील लोकांना वस्तु व सेवा मुबलक प्रमाणात मिळूण त्यांच्या जीवनमानात सुधारणा घडून येते . परंतु वाढत्या उत्पन्नाबरोबर लोकसंख्याही वाढली असेल तर लोकांचे जीवनमान उंचवणार नाही . म्हणजे राष्ट्रीय उत्पन्न अधिक म्हणून विकास अधिक अशा प्रकारचे वरील विधान चुक ठरते . म्हणून आर्थिक विकासाचे मोजमाप अचूक करता येत नाही . 

२ ) दरडोई उत्पन्न :

 दरडोई उत्पन्नाचा वापर करून विकासाचे मोजमाप करता येते . जसे ज्या देशातील लोकांचे दरडोई उत्पन्न जास्त तो विकसीत व दरडोई उत्पन्न कमी तो अविकसीत अशी तुलना केली जाते . पण दरडोई उत्पन्नाचे मापन करुन निष्कर्ष काढणे तेवढे सोपे काम नाही . एखादी व्यक्ती न्यूनतम आवश्यकतेच्या सिद्धांतावर विश्वास ठेवील असेल तर तीला कमी उत्पन्नात देखील अधिक समाधान मिळेल . म्हणजेच कमी उत्पन्न म्हणजे कमी समाधान अशा प्रकारचे विकासासंबधी विधान करता येत नाही. म्हणून भौतिक उत्पन्नाच्या साह्याने विकासाचे मोजमाप करता येते . असे म्हणणे चुकीचे वाटते.

३ ) बाजारात न मिळणाऱ्या वस्तु व सेवा:

 बऱ्याच वस्तु व सेवा या बाजारात मिळू शकत नाहीत . कसल्याही प्रकारचा मोबदला न घेता केलेले घरकाम हे उत्पन्न समजले जात नाही . त्यामुळे त्यांचा समावेश राष्ट्रीय उत्पन्नात करता येत नाही . तर विकसीत राष्ट्रात त्यांना अधिक महत्त्व देवून राष्ट्रीय उत्पन्नाचे मोजमाप केले जाते .  त्यामुळे राष्ट्रीय उत्पन्नात फरक दिसून येतो व अशा उत्पन्नाची तुलना करुन विकास ठरविणे चुकीचे ठरते .

 ४ ) प्रत्येक राष्ट्राचे उद्देश वेगवेगळे असतात :

 प्रत्येक राष्ट्राची संस्कृती , धर्म , चालीरित्या , समस्या वेगवेगळी असते . त्यामुळे प्रत्येकाचा प्राधान्यक्रम वेगवेगळा असतो . म्हणून सर्व राष्ट्रांना एकच निकष लावून विकासाचे मोजमाप करणे चुकीचे ठरते . तसेच प्रत्येक राष्ट्राचे चलन वेगवेगळे असते . चलनाचा विनिमय दर वेगवेगळा असतो , काही देशातील चलनाचे मूल्य इतर देशाच्या चलनाच्या मानाने जास्त असतात . अशा वेळी दोन राष्ट्राच्या चलनावरुन, उत्पन्नावरुन किंवा क्रय शक्तीवरुन विकासाची योग्य प्रकारे तुलना करता येत नाही.  थोडक्यात वरील प्रमाणे आर्थिक विकासाच्या मापनातील अडचणी म्हणून सांगता येतात .

आर्थिक विकासाच्या मार्गातील अडचणी आणि समस्या