Think Work VM Knowledge

 माल्थसचा आर्थिक विकासाचा सिध्दांत 2 माल्थसचा आर्थिक विकासाचा सिद्धांत : -  सर थॉमस मालवस यांनी आपल्या ' Principles of Political Economy ' या १८२० मध्ये प्रकाशित केलेल्या ग्रंथाच्या दुसन्या खंडामध्ये देशाच्या आर्थिक विकासाची चर्चा केली आहे . पण यांनीही स्वतंत्र असा सिध्दांत मांडला नाही . त्यांचे आर्थिक विकासाचे विचार पुढील प्रमाणे सांगता येतात .  आर्थिक विकास मालथसच्या मते कोणत्याही देशाचा आर्थिक विकास हा त्या देशातील संपत्ती व संपत्तीच्या वितरणावर अवलंबून असतो . ज्या देशामध्ये विपूल प्रमाणात साधनसंपत्ती आहे व तिचे समान न्यायीक स्वरुपात वितरण झाले आहे , अशा राष्ट्राचा आर्थिक विकास होतो . तसेच आर्थिक विकास हा आपोआप होत नाही तर तो विशेष प्रयत्न करून घडवून आणावा लागतो .  आर्थिक विकास आणि भांडवल मालयस यांच्या मते भांडवल हा आर्थिक विकासाचा पाया किंवा मूलभूत घटक आहे . त्यामुळे अर्थव्यवस्थेत भांडवलाचे प्रमाण जास्त असेल . तर आर्थिक विकासाचा वेग जास्त असतो , अन्यथा नाही . तसेच अर्थव्यवस्थेत भांडवलाची निर्मिती ही फक्त भांडवलदार वर्गाकडूनच होते . श्रमिक वर्गाकडून भांडवल निर्मिती होत नाही

डेव्हिड रिकार्डो ( David Recardo ) : -  डेव्हिड रिकार्डो यांनी १८१७ मध्ये " The Principles of political Economy and Taxa tion " यांनी ग्रंथामध्ये आर्थिक विकास विषयक विचार मांडले . तसे पाहिलो असता रिकार्डोने देखील आर्थिक विकासाचा वेगळा सिद्धांत मांडला नाही . सनातनवादी अर्थशास्त्रज्ञ अॅडमस्मिथ यांनी आर्थिक विकासाच्या दृष्टिने जे विचार मांडले त्याचीच पुन्हा विस्ताराने मांडणी करण्याचे कार्य रिकार्डोनी केले . त्यांनी फक्त वितरणविषयक व मूल्यविष्यक सिद्धांताची मांडणी अधिक प्रभावीपणे केली आहे. अॅडमस्मिथ यांनी मांडलेली जी ग्रहिते आहेत . त्याचाच गृहिते आधार डेव्हिड रिकार्डो यांनी आपल्या सिद्धांतात घेतला आहे .   पूर्ण स्पर्धा   अन्हासी उत्पतीची अपरिहार्यता   नैसर्गिक वेतन दर ,   नफा व भांडवल संचय यातील संबंध ,   जमिनीचा पुरवठा स्थिर आहे .  मजुराची मागणी भांडवल संचयावर अवलंबून असते .  अन्नधान्यासाठी सर्व जमिन वापली जाते .  श्रम व भांडवल हि बदलती उत्पादके आहेत . इत्यादी .  आर्थिक रचनेतील प्रमुख गट : रिकाडचे आर्थिक विकासाचे प्रारूप तीन गटावर आधारित आहे . या तीन गटांनी भूमिका महत्वाची आहे

 डेव्हिड रिकाडोंची आर्थिक विकासाची प्रक्रिया स्पष्ट करा    आर्थिक विकासाची प्रक्रिया ( Process of Economic Development ) : - अॅडमस्मिथ प्रमाणे डेव्हिड रिकार्डोने देखील विकास प्रक्रियेमध्ये भांडवल संचयाला महत्त्वाचे स्थान दिले आहे . विकासाची प्रक्रिया समजावून घेण्यासाठी एकूण उत्पन्न व शुद्ध उत्पन्न यातील फरक लक्षात घेणे महत्वाचे आहे. विशिष्ट कालावधीमध्ये उत्पादन केलेल्या वस्तुंचे बाजारी मूल्य म्हणजे एकूण उत्पन्न होय. तर एकूण उत्पन्नातून श्रमिकांचे वेतन व भांडवलावरील चालू खर्च वजा जाता जी रक्कम शिल्लक राहते त्यास शुद्ध उत्पन्न असे म्हटले जाते . ह्याच शुद्ध उत्पन्नाचा संचय करण्याचे कार्य भांडवलदार करित असतो.  संचित उत्पन्नाचा वापर जेव्हा गुंतवणुकीसाठी करण्यात येतो. तेंव्हा विकासाच्या प्रक्रियेला सुरुवात होते . भांडवल संचयाचा दर हा बचत करण्याची क्षमता व बचत करण्याची इच्छा यावर अवलंबून असते. तर बचत क्षमता व इच्छा हे अर्थव्यवस्थेतील नफ्याच्या दरावर अवलंबून असते . रिकार्डोचे मते, नफ्याचा संबंध वेतनाशी आहे. एवढेच नाहीत तर नफा आणि वेतन यामधील संबंध व्यस्त स्वरूपाचा असतो . जसे वेतनदर कमी तर भांड

 आर्थिक वृद्धी ची व्याख्या आर्थिक वृद्धी ही आकार किंवा संख्या दर्शवते. म्हणून वास्तव राष्ट्रीय उत्पन्नातील वाढ म्हणजे आर्थिक वृद्धी होय.      आर्थिक वृद्धी या संकल्पनेचा संबंध विकसित राष्ट्रांची जोडला जातो. विकसित राष्ट्रांतील विकास आर्थिक वृद्धी या नावाने ओळखला जातो. आर्थिक विकास आर्थिक वृद्धी या दोन संकल्पना समान अर्थाने वापरले जात असल्या तरी त्यामध्ये काही फरक देखील आढळून येतो.  प्रो. शुम्पिटर, प्रो. एडिसन, श्रीमती हिक्स आणि प्रो . जे. के मेहता यांच्या मते आर्थिक विकास आणि आर्थिक वृद्धी या वेगवेगळ्या दोन संकल्पना आहेत. म्हणून आर्थिक पद्धतीचा अभ्यास स्वतंत्रपणे करण्याची आवश्यकता आहे असे प्रतिपादन करण्यात आले. त्यावरून अनेक अर्थशास्त्रज्ञांनी आपापल्या परीने आर्थिक वृद्धीची व्याख्या पुढीलप्रमाणे केल्या आहेत. 1) जे.के मेहता- 'आर्थिक वृद्धी ही राष्ट्रीय उत्पन्नातील संख्यात्मक वाढ दर्शवते.' 2)  किंडल बज्रर - 'आर्थिक वृद्धी म्हणजे उत्पन्नातील वाढ होईल.' 3) श्रीमती हिक्स - ' विकसित राष्ट्रातील वाढीच्या प्रक्रियेला आर्थिक वृद्धी म्हणतात.' 4) शिंम्टिर - ' आर्थिक वृ

 आर्थिक विकासाचे मोजमाप (measurement of economic development)  आर्थिक विकास ही एक मापनक्षम संकल्पना आहे. त्यामुळे आर्थिक विकासाचे मोजमाप करणे सहज शक्य आहे. त्यामुळे अनेक अर्थ तज्ञांनी आर्थिक विकासाचे मापन करण्याचे अनेक तंत्र शोधून काढले आहेत. त्याद्वारे कोणत्या राष्ट्रांनी किती विकास केला, कोणत्या भागात किती प्रमाणात विकास साधला, कोणते क्षेत्र विकासामध्ये मागे आहेत, कोणता देश विकासाच्या कोणत्या अवस्थेत आहे याचे मापन केले जाते. हे मापण खालील साधनांच्या किंवा निर्देशक यांच्या साहाय्याने केले जाते.  1) निव्वळ राष्ट्रीय उत्पन्न -net national income 'एकूण उत्पन्नातून घसारा खर्च वजा केले असता शिल्लक  निव्वळ राष्ट्रीय उत्पन्न असे म्हणतात.'       आर्थिक विकासाचे मोजमाप करण्याचे अत्यंत उपयुक्त मापक म्हणून निवड राष्ट्रीय उत्पन्नाचा कडे पाहिले जाते. कारण एकूण उत्पन्न किंवा स्थूल उत्पन्नापेक्षा निव्वळ उत्पन्न हे अचूक माप आहे. याद्वारे वेगवेगळ्या देशांच्या राष्ट्रीय उत्पन्न करता येते. त्यावरून कोणता देश अधिक विकसित, कोणता देश मध्यम विकसित व कोणता देश अविकसित आहे हे ठरवता येते. म्हणजे ज्या र