आर्थिक विकासाचा अर्थ, व्याख्या आणि संकल्पना

आर्थिक विकासाचा अर्थ

आर्थिक विकास म्हणजे देशातील उत्पादन, उत्पन्न, रोजगार, जीवनमान आणि सामाजिक स्तर यामध्ये होणारी सातत्यपूर्ण प्रगती.
हा विकास केवळ आर्थिक बाबींवर मर्यादित नसून सामाजिक, सांस्कृतिक, आरोग्य, शिक्षण, पायाभूत सुविधा आणि तांत्रिक प्रगती ह्यांचा समावेश करतो.

आर्थिक विकासाच्या व्याख्या

पॉल सॅम्युअलसन यांच्या मते

“आर्थिक विकास म्हणजे देशाच्या उत्पादन क्षमतेत सातत्याने वाढ होऊन त्या क्षमतेचा योग्य वापर करून नागरिकांच्या जीवनमानात सुधारणा करणे.”
रॉबर्ट मॅकनॅमर यांच्या मते

“आर्थिक विकास म्हणजे अशी प्रक्रिया ज्यात उत्पन्न, रोजगार, आरोग्य व शिक्षण यात सुधारणा होऊन दारिद्र्य कमी होते.”
मेयर व बॉल्डविन यांच्या मते

“आर्थिक विकास हा केवळ आर्थिक प्रगती नसून तो सामाजिक व सांस्कृतिक प्रगतीची जोड देणारी सर्वांगीण प्रक्रिया आहे.”

आर्थिक विकासाची संकल्पना

आर्थिक विकासाची संकल्पना ही विस्तृत असून खालील गोष्टींचा समावेश करते:

१. उत्पादन व उत्पन्न वाढ

GDP, GNP, National Income यामध्ये सातत्याने वाढ होणे.

२. रोजगार निर्मिती

बेरोजगारी कमी करणे आणि नवीन रोजगाराच्या संधी निर्माण करणे.

३. दारिद्र्य कमी करणे

सर्वसामान्यांच्या उत्पन्नात वाढ करून गरिबीचे प्रमाण घटवणे.

४. सामाजिक विकास

आरोग्य, शिक्षण, पिण्याचे पाणी, निवास, वीज, रस्ते अशा सुविधा वाढवणे.

५. तांत्रिक प्रगती

शेती, उद्योग, सेवा क्षेत्रामध्ये आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करणे.

६. समानता आणि न्याय

उत्पन्नातील असमानता कमी करणे आणि सर्वांना समान संधी देणे.

आर्थिक विकास व आर्थिक वाढ यातील फरक

घटक	आर्थिक वाढ (Economic Growth)	आर्थिक विकास (Economic Development)
स्वरूप	केवळ परिमाणात्मक बदल (उत्पादन, उत्पन्न)	गुणात्मक व परिमाणात्मक दोन्ही बदल
कालावधी	अल्पकालीन	दीर्घकालीन
उद्दिष्ट	GDP वाढवणे	सर्वांगीण सामाजिक-आर्थिक प्रगती
परिणाम	केवळ उत्पन्न वाढ	जीवनमान सुधारणा, न्याय, सामाजिक समानता

निष्कर्ष

आर्थिक विकास म्हणजे देशाचा सर्वांगीण आणि दीर्घकालीन विकास. यात उत्पन्न, उत्पादन, रोजगार, सामाजिक सुविधा, आरोग्य, शिक्षण आणि समानता यामध्ये सातत्याने सुधारणा होऊन देश प्रगत राष्ट्राच्या दिशेने वाटचाल करतो.